Yaşlılık ve uyum sorunları

Sağlık alanın da ortaya çıkan gelişmeler ve toplum genelinde sosyo-kültürel gelişimin sonucu olarak 65 yaş ve üstünde ki insanların oluşturduğu grup her yıl biraz daha genişlemektedir. Kalp hastalıkları, hipertansiyon, şeker hastalığı gibi rahatsızlıkların sıkça yaşandığı bu dönem fiziksel yetersizlikle ilgili düşünceler ortaya çıkarabilir. Aile içindeki rollerin ve ilişkilerin değişmesi, yakın çevrede kayıpların (arkadaş, eş kaybı gibi) yaşanması bu dönemde bazı ruhsal sıkıntıların ortaya çıkmasını kolaylaştırır.

Yaşlılıkta Yaşanan Ruhsal Sıkıntıların Bazıları:

UYKU BOZUKLUKLARI: İleri yaştaki insanlar fizyolojik olarak gençlere oranla daha az uykuya ihtiyaç duyarlar. Ancak fiziksel ve ruhsal hastalıklara bağlı olarak uyku süresinde artma-azalma olabilir. "Dinlendirici olmayan uyku" gibi uyku kalitesinde bozulmalar ortaya çıkabilir. "Uyku bozuklukları" ve "gündüz uyuklamaları" gibi sorunlar kişinin günlük yaşam enerjisini etkileyerek hem çevreyle hem de kendisiyle ilişkilerini bozar.

Bu durumda uyku bozukluğunun fiziksel ve ruhsal nedenlerini ortaya koyarak konunun uzman hekimi tarafından psikolojik destek ve terapilerle tedavisi gerekmektedir.

ÖĞRENME VE HATIRLAMA GÜÇLÜĞÜ: Öğrenme ve hatırlama fonksiyonlarını yürüten bellek oldukça karmaşık bir sistemdir. Yaşlanma bu karmaşık sistemin bazı kısımlarını daha fazla etkiler. Kişi çocuklukta öğrendiklerini ve yaşadıklarını kolayca hatırlayabilirken, birkaç gün öncesinde yaşadıklarını hatırlamakta güçlük çeker.

UNUTKANLIK:  Depresyon, bunama gibi ruhsal hastalıkların en önemli belirtilerinden biridir. Unutulan "şeyler" (İsimler, telefonlar, yapılacak işler, eşyaların konduğu yerler gibi) kişide yoğun bir sıkıntı, çevreyle uyumunda zorluklar oluşturur. Kimi zaman unutulan "şeye" bahaneler ya da yerine başka hayali şeyler uydurulur.

Öğrenme ve hatırlama güçlüğünün nedenleri ortaya konarak zamanında yapılan tıbbi yardım bu şikayetlerin yerleşik hale gelmesini büyük ölçüde engeller.

DEPRESYON: Her yaşta görülebilen olmasına rağmen ileri yaşlarda en sık görülen ruhsal rahatsızlıktır. Bedensel ve ruhsal hastalıkların (Kalp hastalığı, kanser, felç, hipertansiyon, bunama başlangıcı, unutkanlık gibi) ortaya çıkışı, eş kaybı, fiziksel yetersizlik nedeniyle çevredekilere sürekli ihtiyaç duyar hale gelmek, ekonomik güçlükler, yakınlarını kaybetme ya da bu olasılığın varlığı depresyonun ortaya çıkışını kolaylaştırır. Kişi çevresiyle konuşmaya isteksiz, halsizdir. Uyku düzensizliği olur. Daha çok yatarak zaman geçirmeye başlar. Kimi zaman aşırı huzursuz "her an bir şey olacakmış gibi" tedirgin ve sıkıntılıdır. Geleceğe ait ümitsizlik, yetersizlik düşünceleri belirgindir. Öfkeli davranışlar, kimi zaman uygunsuz ilaç ve alkol kullanımı, hayattan zevk almayarak ölüm düşünceleri ortaya çıkabilir.

Depresyon psikiyatrik yardımla düzeltilebilen bir rahatsızlıktır. Tedavi sürecine başlamak için vakit kaybedilmemelidir.

BUNALTI ( Anksiyete ) : Bunaltı her insanın zorlayıcı,bilinmeyen ya da belirsiz durumlar karşısında yaşadığı çarpıntı hissi,nefes darlığı,göğüste sıkışma hissi,baş ağrısı,midede yanma-ekşime ile beraber ortaya çıkan yoğun huzursuzluk tablosudur.

İleri yaşlarda gözlenen bunaltı kişinin yaşamakta olduğu başka bir fiziksel ya da ruhsal bozukluğa bağlı olarak da ortaya çıkabilir.Yaşlanmaya bağlı fiziksel yetersizlikler ile çevrenin yardımına gereksinim duymak, sosyal konumun sınırlanarak daha izole yaşama zorunluğu, tedaviye az yanıt veren hastalıkların ortaya çıkması,sevilen bir kişinin kaybı ya da kayıp tehditi bunaltıya neden olur.

Yaşanan sıkıntı ve huzursuzluk nedeniyle kişi uzun süre oturduğu ya da yattığı yerde duramayarak sürekli dolaşma isteği duyar.Günlük yaşantısına egemen hale gelen bunaltı, kişinin yaşam kalitesini düşürür.

PERFORMANS KAYBI: Sinir sistemi ve beyinde yaşa bağlı yapısal değişiklikler oluşur.İleri yaşlarda dikkatte azalma,nesnelerin isimlerini söze dökmede yavaşlama,yeni bilgiler öğrenme ve önceden öğrenilenleri hatırlamada güçlükler ortaya çıkar.Bedensel dayanıklılıkta azalma,reflekslerde yavaşlamaya fiziksel hastalıklar da eklendiğinde sosyal becerilerde yetersizlikler yaşanır.Sorunlar karşısında çözüm üretmek,yeni ortamlara uyum sağlamak zorlaşır.Yaşamın her alanına yayılabilen performans kaybı kişide yetersizlik duygularına ve başka ruhsal sıkıntıların ortaya çıkmasına neden olabilir.

KİŞİLİK DEĞİŞİKLİĞİ VE ALINGANLIK:  Zaman içersinde bellek,dikkat,yoğunlaşma gibi alanlarda performans kaybı ortaya çıkabilir.Karşılaşılan sorunu tam olarak değerlendirme ve çözüm üretme yeteneğinde azalma belirginleşir.Karşıdaki insanın davranışlarını yorumlamak güçleşir,yanlış yorumlar sıkça yapılmaya başlanır.Çevre tarafından onaylanmayan,bu nedenle de kontrol edilen davranışlar üzerindeki kontrol azalabilir.Öfke,üzüntü,sevinç gibi duygusal tepkiler daha güçlü olarak yaşanır.Kimi zaman cinsel anlamda uygunsuz konuşmalar,şakalar,davranışlar olabilir.

Alınganlık belirli bir noktaya kadar doğal bir davranış kalıbı olarak kabul edilebilir.İleri yaşlarda hem sosyal hem fiziksel anlandaki kayıplar kişiyi daha duyarlı ve kırılgan hale getirir.Ancak birçok ruhsal rahatsızlığın davranış kalıbı olan alınganlık çevre ile uyumu bozan temel güçlüklerden biridir.

BUNAMA (demans ) : Demans sıklıkla yaşlılarda görülen bir rahatsızlıktır.Hastanın bilinci yerinde olmasına rağmen bellekte zayıflama ve bazı zihinsel yetilerde azalma olur. Kişi çevresinde olanlara ilgisini yitirmeye başlar.Yeni bilgiler öğrenmede ve bunları hatırlamakta,konuşma sırasında doğru kelimeleri bulmakta,günlük yaşantıya ait sorunları çözmekte yavaşlama zamanla belirginleşir. Bellekte zayıflama öncelikle telefon numaralarını,isimleri,yaşanan günlük olayları tam olarak hatırlayamama şeklindedir.Dikkat kolayca dağılır.Çevreyle kurulan ilişkiler sınırlanmaya başlar.Sosyal yetersizlik belirginleştikçe yalnızlık derinleşir.Kişi huzursuz ve kederlidir.Daha kırılgan,öfkeli ya da şüpheci olabilir.Zamanla geçmişe ait anılar da silinmeye başlayabilir.

Demans tablosu damarsal beyin hastalıkları,Alzheimer Hastalığı,kronik alkol kullanımı, psikoaktif madde bağımlılığının devamında,beyin tümörlerinde,sistemik fiziksel hastalıklara bağlı olarak birçok farklı nedenle ortaya çıkabilir.

Demans hem kişi hem de yakınları için oldukça zorlayıcı bir hastalıktır.Başlangıç döneminde nedene yönelik tedavilerle hastaların bir kısmı tamamen düzelebilir. Çoğu zaman ise hastalığın ilerlemesi engellenerek kişinin sosyal uyumu korunabilir.Demans tüm aileyi etkilediğinden psikoterapi ve ilaç tedavileri ile amaçlanan, hastanın ve ailenin yaşam kalitesini koruyarak desteklemektir.