İmdat! Çocuğum Kriz Geçiriyor!

Uluorta öfke nöbetleri geçiren, kendini yerlere atan, bağırıp-çağırıp ortalığı ayağa kaldıran bir çocuk hiç şüphesiz ki anne-babaların asla karşılaşmayı istemedikleri bir durumdur. Öfke nöbeti geçiren bir çocuğun muhtemelen şu üç seçenekte bulunan bir sorunu vardır: 

1- Çocuk ebeveyniyle içerisinde bulunduğu çatışmayı kazanmak ve kendi isteklerini ebeveynine kabullendirmek için var gücüyle ebeveyninin direktiflerine direniyordur. 

2- Çocuk etrafındakilerin -bilhassa da ebeveyninin- dikkatini üzerine çekmek istiyordur. 

3- Çocuk herhangi bir durumdan dolayı kızgındır, çaresizdir, ne yapacağını bilmez bir haldedir. Dolayısıyla bu durumunu bağırarak ve ağlayarak ifade etmektedir. 

Örneğin bir alışveriş merkezindesiniz. Çocuğunuz abur-cuburların bulunduğu raftan kendisine bir çikolata kaldırıyor. Siz müdahale ediyorsunuz ve çikolatayı tekrar yerine koyuyorsunuz. Birden bire çocuğunuz bağırmaya başlıyor. Ayaklarıyla yere vuruyor, ağlıyor. Kucağınıza alıyorsunuz fakat o sizi itiyor, kendini yere atıyor. Tüm uğraşmalarınıza rağmen çocuğu sakinleştiremiyorsunuz. Burada ebeveyn ve çocuk arasında bir çatışma başlamıştır ve çocuk istediğini elde etmek için öfke nöbeti geçirmektedir. 

Toplu alanlarda ebeveyn ile çocuk arasında çatışma görüldüğünde başkalarına göre sebep apaçık ortadır: Çocuğa terbiye öğretilememiştir. Ya da “afacan” çocuk, anne-babasını parmağında oynatıyordur. Fakat olay çıkaran başkasının değil de kendi çocuğumuz olunca iş değişiyor. En disiplinli, en donanımlı anne-baba bile çocuğunun bu davranışı karşısında çaresiz duruma düşebiliyor. 

Peki, bu durumlarda anne-babalar nasıl davranmalıdırlar? Çocuğun o an için istediğini yerine getirmek çözüm müdür? Çocuğu sakinleştirmenin yolu nedir? 

Bu ve bunun gibi sorulara, ilk etapta bu durumlarda ne yapmamalı sorusuna değinerek cevap bulmaya çalışalım. Bu durumda kesinlikle yapılmaması gereken davranışları şu şekilde sıralayabiliriz: 

1- Bağırmak 

Kendinizi çocuğunuzun yerine koyun ve çocuğunuzu anlamaya çalışın. Çok istediği bir şey var. Fakat istediği şey ulaşılmazdır. Çocuk ulaşamadığı şeyin çaresizliği, üzüntüsü ve kızgınlığından o an için bağırmaktan başka bir seçenek bulamıyor. Böylesi bir durumla boğuşmak zorunda kalan bir çocuğa bunun üstüne bir de anne-babası bağırıp, kızıyorsa bu çocuktan sakinleşmesini bekleyemeyiz. 

2- Sarsmak 

Çocuğunuzu sakinleştirmek, kendine getirmek için asla kollarından tutup sarsmayın. Hiçbir çocuk sırf annesine veya babasına zıt gitmek için veya onlara inat olsun diye olay çıkarmaz. Çocuk o anda kendini çaresiz hissettiği için bu tür davranışları sergiliyordur. Üstelik çocuğunuzu sarsarak çocuğunuzun beynine ciddi derecede hasar verebileceğinizi asla aklınızdan çıkarmayın. Merhameti, anlayışı elden bırakmayınız. 

3- Dövmek 

Çocuğu dövmek, çocuğa o anda verebileceğiniz en büyük hasardır. Çocuğun anne-babasından yardım bekliyorken bunun aksine şiddet ve öfkeleriyle karşılaşıyor olması, çocukta ciddi bunalımlara yol açar. Döverek çocuğu susturabilirsiniz. Ama vicdanınızı susturamazsınız. 

4- Tehdit Etmek 

“Susmazsan seni döverim!” “Sana bu akşam yemek yok!”, “Bir daha seni bir yere çıkarmam!” gibi tehditleri bırakın. Nitekim bu tür durumlarda çocuk bu davranışından dolayı meydana gelebilecek neticeleri düşünecek durumda değildir. Çocuk kendisini haklı görür ve anne-babasının tepkisine anlam veremez. Üstelik anne-babanın çocuğa o anki durumuyla uzaktan yakından alakası olmayan bir şeyi yasaklaması, pedagojik açıdan da uygun değildir. 

5- Üçüncü Kişiler Tarafından Gelen “İyi Niyetli” Tavsiyeler 

Toplu alanlarda öfke nöbetine giren çocukla başı yeterince dertte olan anne-babanın en son istediği şeylerden biridir, yabancı kişilerin olaya müdahil olması. “İstediğini ver işte annesi, ne olacak!” gibi tavsiyeler ya da “Çocuğun neyi var?” gibi sorularla üçüncü kişilerin dikkatlerini bu duruma yoğunlaştırmaları anne-babalar için oldukça can sıkıcıdır. Etraftan gelen bu tür tepkiler anne-babaları ani kararlar vermeye ve yanlış uygulamalarda bulunmaya sevk edebilir. Metaneti elden bırakmayın. Sakin olun. Çevreyi düşüneyim derken çocuğun asıl ihtiyacını göz ardı etmeyin. 

6- Pazarlık 

“Eğer şimdi susarsan, sana dondurma alırım!”, “Sakinleşirsen sana şeker veririm!” gibi vaatlerle çocukla pazarlık yapmak küçük çocuklarda pek işe yarayan bir çözüm yolu değildir. Daha büyük çocuklarda bu yöntem tartışılır. 

7- Bırakıp Gitmek 

“Ya şimdi gelirsin benimle ya da bırakırım seni burada!” gibi söylemler de bu durumlarda alternatif olamaz. Nitekim bırakıp gitmek çocukta korku ve paniğe sebebiyet verir. Çocuk zaten içerisinde 
bulunduğu durumla baş edemediği için zor anlar yaşamaktadır. Bunun üstüne anne-babası tarafından yalnız bırakılacağı düşüncesi, var olan sorunu tırmandırmaktan başka işe yaramaz.

8- İstediğini Vermek 

En basit ve en kestirme çözüm yolu, çocuğuna istediğini almak gibi gözükse de bu esasında çözüm değildir. Nitekim çocuk her ağladığında istediği ona verilirse, ağlama eylemini isteklerine ulaşabilmesi için bir araç haline getirir. Ebeveynler bu yöntemle, ‘ağlamayan bir çocuk yetiştireyim’ derken bir de bakmışlar ki hırslı ve doyumsuz karakterli bir çocuk yetişmiş. 

Bütün bunlardan sonra “peki, ne yapmalı?” sorusuna tekrar dönelim. 

Şu bir gerçek ki her anne-baba çocuğunu iyi tanımalıdır. Anne-baba bu gibi kriz durumlarında çocuğunu sakinleştirmenin en etkili yollarını bulmak için çaba sarf etmelidir. Bunu kendi imkânlarıyla yapabilecekleri gibi, üçüncü şahıslardan yardım alarak da yapabilirler. 

Böyle kriz durumlarında tavsiyem şudur: 

Toplu alanlarda bulunmanız sizi tedirgin etmesin. Bırakın etraftaki insanlar ne düşünürlerse düşünsünler. Önemli olan çocuğunuzu bir an önce bulunduğu kriz durumundan sağlıklı bir şekilde kurtarmaktır. Çocuğunuza onu anladığınızın sinyalini verin. Göz göze iletişim kurmaya çalışın. Şayet kabul ediyorsa kucağınıza alıp onu teselli edin. Sizi dövüyor, çiziyor veya etrafındaki kişilere veya şeylere zarar veriyorsa onu dikkatlice tutun. Yıkıcı ve yaralayıcı davranışlarını mümkün mertebe engelleyin. Teskin edici bir yüz ifadesi kullanmaya özen gösterin. Öfkelenmeyin, kızmayın, azarlamayın! 

Ayrıca öfke anında çocuğa nasihat etmeniz işe yaramayacaktır. Nasihat veya açıklama için çocuğun sakinleştiği ve sizinle diyalog kurmaya başladığı anı beklemelisiniz. Bu anı yakaladığınızda çocuğunuza yasağınızın sebebini açıklayın ki, bir benzer durum daha yaşandığında çocuk en azından buna hazırlıklı olsun. Şayet tüm çabalarınıza rağmen çocuk sakinleşmiyorsa, bulunduğunuz ortamı değiştirmeyi deneyin. Krizin yaşandığı yeri terk etmek krizin daha çabuk atlatılmasına neden olur. 

Çocuğun yanında derin nefes alıp verin. Böyle yaparak hem bu oldukça gergin durum karşısında siz rahatlayacaksınız, hem de çocuğa “her şey kontrol altında, birazdan her şey geçecek” mesajı vermiş olacaksınız. Çocuğunuza onu her koşulda koruyan, seven, ilgi gösteren, şefkatle kucaklayan bir anne-baba olduğunuzu hissettirin. 

Şunu unutmayın! Başa gelen ilk kriz durumunu atlatmak oldukça güçtür. Bu kriz durumunu çocuğun ruhuna zarar vermeden sağlıklı yöntemlerle atlatabilmeyi başarırsanız, bir sonraki öfke nöbetlerini daha kolay kontrol altına alabilirsiniz. 

Geçici çözümler yerine kalıcı çözümler üretin. “Yeter ki sussun! Yeter ki el âleme rezil olmayalım” gibi endişe ve kaygılarla çocuğun her istediğini yapmasına göz yummayın. Aksi takdirde –Allah muhafaza- din, kural, nizam tanımayan, nefsine kul köle olmuş narsist bir birey yetiştirmiş olursunuz. 

Şunu asla aklımızdan çıkarmayalım! Dünya, imtihandır. Çocuklar, imtihanın parçasıdır. İmtihanda başarılı olmanın sırrı ise sabırdır. Şüphesiz ki Allah sabredenlerle beraberdir! Vesselam...