4 bin yıllık unutulmuş oyun; Mangala

Türklerin Orta Asya’da yaşadığı dönemlerde oynanmaya başlanan ve 4 bin yıllık tarihi olan Türk zekâ ve strateji oyunu için okullarda turnuvalar başlatılacak. MEB, ‘mangala’ oyununun okullarda oynanması için illere yazı gönderdi. Yazıda tüm resmi ve özel okullarda ‘Türkiye Ortaokullar Arası Mangala Turnuvası’nın’ başlatılması talimatı verildi.

Türk Ülkelerini Gezme Hakkı kazanacak

Öğrencilerin geleneksel oyunları tanıması ve bilmesi için başlatılan çalışmada, mangala oyununun geçmişte savaş stratejilerinin göz önüne alınmasıyla ortaya çıkışı vurgulandı. Turnuva öncelikle okullar arasında gerçekleşecek. Daha sonra okul birincileri il seçmelerine katılacak ve illerde birinciler seçilecek. İller arası turnuva yapılarak Türkiye birincisi, ikincisi ve üçüncüsü seçilecek. Birinciye Dünyadaki Türk ülkelerini gezme hakkı tanınacak.

İki kişilik hazine avı

Hareket etmek anlamına gelen ‘Mankala’dan türeyen Mangala 48 taş ve iki oyuncu ile oynanıyor. Mangala tahtasında 12 çukur ve oyuncuların kazandıkları taşları koymaları için iki hazine var. 24 taşı olan oyuncu, bu taşları önündeki altı çukura dörderli dağıtır. Oyunun sonunda en az 25 taş toplayan oyuncu kazanır. İlk oyuncu kendi tarafındaki altı çukurdan birini seçer ve taşarı saatin tersi yönünde sıradaki çukurlara birer birer bırakarak ilerler. Oyuncu elindeki son taşı kendi hazinesine bırakırsa, bir kere daha oynama hakkı elde eder. Bir taraftaki tüm çukurlar boşaldığında oyun biter. En çok taşı toplayan oyunu kazanır.

Mangala Oyununun Tarihçesi

Tarihi araştırmalar Mangala Oyunu’nun Sakalar, Hunlar ve Göktürkler döneminde oynandığını göstermektedir. Dünyada “Coffee House” kültürünün temelleri 1554 yılında İstanbul’da atılmış; İstanbul’dan sonra günümüz Avrupa’sında kahve kültürünün izleri 1650 yılından itibaren, bizden 96 yıl sonra görülmeye başlanmıştır. Günümüze, bu güçlü temellerin atıldığı dönemin kahve kültürünü yansıtan sadece iki adet görsel kaynak miras kalmıştır. İki kaynak da İstanbul’da resmedilmiştir. Mangala oyunu, iki görsel kaynakta da bulunan oyunlardan birisidir. Mangala Oyunu, tarih boyunca kumar amaçlı olarak oynanmamıştır. Ülkemize gelen yabancı seyyahlar, Türklerin bu oyunu saatlerce hiç tartışmadan zevkle oynadıklarını ve asla parayla oynamadıklarını seyahatnamelerinde anlatmışlardır.

Dünyanın farklı ülkelerinde mangala türü oyunlar oynanmaktadır ancak Türk Mangalasını diğer mangala oyunlarından ayıran kimi özellikler vardır. Diğer mangala türlerinde taşlar genelde “tohum” adını almakta, taşları hareket ettirme ise “tohum saçma” olarak ifade edilmektedir. Bu da o kültürlerin ziraatçı bir toplum olduklarını göstermektedir. Oysa Türk Mangala’sında taşlar “asker” olarak görülmektedir. Ayrıca günümüze “hazine” olarak aktardığımız bölüme Türkler “orda” yani “karargâh” demişlerdir; bu da oyunumuzun bir çiftçilik oyunu değil, savaş oyunu olduğunu ortaya koymaktadır.

Türk Mangala’sının bir diğer farkı ise alınan taşların bir tanesinin kendi otağına, yani kuyusuna bırakılmasıdır. Diğer mangala oyunlarında kendi kuyusuna taş bırakma olayı yoktur. Mangala’da kendi kuyusuna bir taş bırakma kuralı, Türk sosyal hayatındaki baba ocağına sahip çıkma geleneğinin bir tezahürüdür. Taş kazanmak için rakibin taşlarını çift yapma kuralı ise Türk inanç ve devlet sistemi tarihindeki ikili anlayışı sembolize etmekte ve Türklerin geleneksel dünya görüşüne uygun düşmektedir. Eski Türklerin göğü baba, yeri ana olarak kabul etmesini; Türk devlet sistemindeki töles-sol ve tardus-sağ ile idare yapıdaki yabgu ve şad sistemi gibi çiftleri bu duruma örnek gösterebiliriz.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Mangala Oyununun, Anadolu kültürünün köklü bir başlığı olduğunu, oyunun genç kuşaklara tanıtılmasının, yaygınlaştırılmasının yararlı olacağını, kültürel ve turistik alanlarda Türkiye’nin tanıtımına katkı sağlayacağını bildirmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Mangala Oyunu’nun okullarımızda oynatılması uygun bulunmuştur. Mangala Oyunu’nun çağdaşı olduğu diğer oyunlardan farkı, dağdaki çobandan, 70 yaşında ki bilgine, İstanbul’da sarayda ki Hanım Sultandan, 5 yaşında ki çocuğa kadar her yaştan ve kültürden insanın oynayabilmesidir.

Araştırmacı Philip Townshend’e göre bir toplumda, insanlarda en çok beğenilen ve örnek alınan niteliklerden şu yedisi Mangala oyunuyla ilgilidir:

1- Kurnazlık
2- Uyanıklık
3- Önceden görme
4- Esneklik
5- Direnme
6- Sağgörü
7- Bellek